Pieśń o Ziemi Gustava Mahlera

Muzyka Gustava Mahlera bardzo długo torowała sobie drogę do największych sal koncertowych świata. Początkowo widziano w niej jedynie kaprys wielkiego dyrygenta, odmawiając jakiejkolwiek wartości. Przełom, który dokonał się w latach 60 i 70 ubiegłego stulecia, był zasługą jednego w zasadzie artysty – Leonarda Bernsteina, który z popularyzacji muzyki austriackiego kompozytora uczynił niemal swoją życiową misję. Od tamtego czasu dzieła Mahlera stały się najbardziej spektakularną częścią repertuaru wielkich dyrygentów, najsławniejsze orkiestry symfoniczne świata prezentują je na światowych trasach koncertowych, a liczba rejestracji płytowych dokonanych w krótkim czasie zdumiewa. Mahler, mimo iż zawsze pragnął być wielkim symfonikiem podobnym do Beethovena, był od początku prowokatorem i tak powinien być postrzegany również dzisiaj. Towarzysząca jego muzyce atmosfera dziwaczności, histerycznego rozgorączkowania i dźwiękowego banału, zespolona z wzniosłością i subtelną liryką, utworzyła jedyny w historii muzyki amalgamat tak ekstremalnych emocji. Nie ma tu mowy o jakimkolwiek wypośrodkowaniu – wypowiedzi są skrajne, co sprawia, że Mahler, pomimo ogromnej popularności swojej muzyki, pozostawił nam dzieło samotne, niepodobne do niczego, co wcześniej i później stworzono. W słynnych słowach skierowanych do Sibeliusa powiedział: Symfonia musi być jak świat – musi obejmować wszystko.

Pieśń o ziemi powstała w roku 1908, w trudnym okresie życia Mahlera – pełnym zdrowotnych i rodzinnych komplikacji. Kompozytor po ogromnym sukcesie VIII Symfonii – tzw. Symfonii tysiąca - odczuwał paniczny lęk przed skomponowaniem Symfonii Dziewiątej – pamiętając, iż dla Beethovena, Schuberta, Dworzaka i Brucknera były to symfonie ostatnie. Powstał więc projekt symfonii nietypowej – symfonii pieśni, w której żywioł instrumentalny i wokalny splatają się w idealnej harmonii. Teksty dzieła pochodzą ze zbioru „Fletnia chińska”, zawierającego swobodne tłumaczenia wierszy poetów chińskich dokonane przez Hansa Bethge. Dwójka solistów śpiewa o bólu istnienia, samotności, urodzie życia, zmysłowym pięknie i wreszcie pożegnaniu z młodością, pięknem i przyjaźnią jak to określił sam Mahler. Kluczową dla całości dzieła jest część ostatnia - Der Abschied (Pożegnanie), będąca sugestywnym obrazem zasypiania świata i stopniowo zapadającej ciemności, w której rozegra się symboliczne misterium pożegnania przyjaciela. Orkiestrowe interludium, którym jest przejmujący marsz żałobny pełen żydowskich asocjacji, doprowadza nas do dramatycznej kulminacji, symbolicznie ilustrującej kres ziemskiej wędrówki. Następuje potem najwspanialszy fragment dzieła, w którym napięcie stopniowo uspokaja się, doprowadzając w ostateczności do całkowitego rozjaśnienia. Świetlistym brzmieniom zastygłej niemal w mistycznym transie orkiestry towarzyszą w nieskończoność powtarzane słowa altu: ewig, ewig (wiecznie, wiecznie).